የመጅሊስ ደንቦችና ሰነዶች አሽዓሪያና ማትሩዲያን የማያካትቱበት ስምንት ምክንያቶች

 

የመጅሊስ ደንቦችና ሰነዶች አሽዓሪያና ማትሩዲያን የማያካትቱበት ስምንት ምክንያቶች

ባለፉት አመታት "የኢትዮጵያ እስልምና ጉዳዮች ጠቅላይ ምክር ቤት ሊያስቀጥል የሚገባዉ የአሽዓሪያና ማትሩዲያን ትውፊት (legacy) በመሆኑ በደንቦችና ሰነዶቹ ውስጥ የአህሉሱና ወልጀማዓ ፍቺ ተደርገው በግልፅ ይስፈሩ" በማለት አህባሾችና በተለያዩ ምክንያቶች ተቋማዊ ለውጡን የማይፈልጉ አካላት ተደጋጋሚ ሙግቶችን በማስነሳት ለውጡን ሲያደናቅፉ ቆይተዋል።

 

ይህ ፅሁፍ (የኢትዮጵያ ዓሊሞች የመግባቢያ እና የትብብር ሰነድ ግምገማ እና እርምቶች) በሚል ርዕስ በኢብኑ መስዑድ ኢስላሚክ ሴንተር ለ9ኙ ኮሚቴ ከቀረበው ፅሁፍ ከተወሰኑ የቅደምተከተል ለውጦች ጋር የተዘጋጀ ነው። አላህ ከመፍትሄና ከሂዳያ ሰበቦች ያድርገው። 

 

1. ይህ ደንብ መላው ሙስሊም ማህበረሰብ በሚገለገልበት ተቋም ላይ የአንድን ቡድን አስተሳሰብ ብቻ መጫን ነው። ይህ ደግሞ "የአህባሽ እምነት አይጫንብን" በሚል የህዝብ ንቅናቄ የተገኘውን ታሪካዊ የለውጥ እድል የሚያጨልምና ውይይቱን የሚያጨናግፍ ብሎም የቀድሞውን ስህተት የመድገም ሙከራ ነው። ትብብርንና የጋራ መግባባትን መሰረት ባደረገ ውይይት ላይ አንድ ወገን ገና ከጅምሩ የራሱን መደምደሚያ በሌሎች ላይ የሚጭን ከሆነ የሌላኛው ወገን ተሳትፎ ትርጉም ያጣል። እኛ ሰለፍዮች የምንተማመንባቸውና እንደ አርኣያ የምንወስዳቸው እጅግ ብዙ ዓሊሞች ከመኖራቸው ጋር የአንዳቸውም አስተምህሮ በመመዘኛነት እንዲጠቀስ አልጠየቅንም።

ይህም አካታች የሆነና ሁሉንም ሙስሊም የሚያገለግል ተቋም የመመስረትን አሳሳቢነት ስለምንረዳ ነው። ሆኖም መተዳደሪያ ደንቡ ውስጥ እምነት መግባት ካለበት ሁሉንም ሊያስማማ የሚችለው፤ ከአሽዓሪያ መፈልሰፍ በፊት የነበረው ጥንታዊው እና ነባሩ የቀደምት ሰለፎች መዝሀብና እምነት ብቻ ነው!

 

2. አቡ’ል-ሐሰን አል-አሽዐሪይ በአመዛኙ የታሪክ ዘገባዎች መሰረት የተወለዱት በ260 ዓ.ሂ ነው። ከዚያ በፊት የማይታወቅ አዲስ የእምነት ግንዛቤ ይዘው መጥተዋል ካላችሁ በፊት ያልነበረ ፈሊጥ ሁሉ ሊወገዝ እንጂ ሊወደስ አይገባም። ቀድሞ የነበሩትን ሰለፎች ፋና ተከትለው ከነበር ደግሞ አዲስ ነገር አላመጡምና ከእርሳቸው በፊት የነበርውን የሶሓቦች፣ የታቢዒዮችና የአትባዕ አት'ታቢዒን መንገድ እንደምንከተል መግለጽ በቂ ነው። ውዝግብ የሚፈታበት አይነተኛ መንገድ ከውዝግቡ በፊት ወደነበረው የስምምነት አቋም መመለስ ነው። ሰለፎችን አለመምረጥና አርአያነታቸውን አለመቀበል ከቁርአን ጋር መጋጨት ነውና። 

 

3. አቡ’ል-ሐሰን ለአርባ አመታት በተወገዘው የሙዕተዚላ አቋም ላይ የታነፁ እንደነበሩ ይታወቃል፤ ከዚያም የኩል-ላቢያዎችን አቋም ሲያራምዱ ቆይተው በስተመጨረሻ የአል-ኢማም አሕመድ እና መሰል የሱና ኢማሞች መንገድ ላይ መሆናቸውን አሳውቀው በ324 ዓ.ሂ አርፈዋል፤ ለዚህም እማኝ ከሚሆኑ ድርሳናቸው መካከል “አል-ኢባናህ ዐን ኡሱሊ’ድ-ዲያናህ”፣ “መቃላቱ’ል-ኢስላሚይ-ዪን ወ’ኽቲላፉ’ል-ሙሶል-ሊን”፤ “ሪሳላህ ኢላ አህሊ’ሥ-ሠጝር” እና ሌሎች መፅህፎች ይገኛሉ። በነዚህ ሶስት መፃህፍት ያሰፈሩት የሰለፎች አቋም በጥቅሉ ሊያስማማን ይችላል፤ ይህ ከሆነ ደግሞ አሽዓሪያን በደንቡ ላይ ከመጥቀስ ይልቅ መጨረሻ የተከተሉትን የሰለፎች ጎዳና መጥቀስ በቂ ነው።

 

4…አሽዓሪያዎች የፈጣሪ መኖርን በነርሱ ፍልስፍናዊ ትንትኔ (دليل حدوث العالم) ለማረጋገጥ ፍጠረተ ዓለሙን ማስተዋልን የማንኛውም ሙስሊም ተቀዳሚ ግዴታ አድርገውታል፤ ይህን ያላደረገ ሁሉ በእምነት ጉዳይ ጭፍን ተከታይ /ሙቀሊድ/ እንደሆነ ይስማማሉ፤

ይህም ከሙዕተዚላዎች ከተወረሱት የመዝሀቡ ቅሪቶች አንዱ መሆኑን አንዱ የአሽዐሪያ ተጠሪ አቡ ጀዕፈር አስ-ሲምናኒ አምነዋል። [ፈትሑ'ልባሪ (1/71)፣ እንዲሁም (13/349) ይመልከቱ]

ነገሩ በዚህ ሳያበቃ የሙቀሊድን (የአብዛኛውን ሙስሊም ማህበረሰብ) እምነት ትክክለኝነት አስመልክቶ ይወዛገባሉ፤ እምነታቸው ትክክል ነው ወይስ ውድቅ? አስ-ሰኑሲ "ሸርሕ አልኩብራ" በተሰኘው ማብራሪያቸው ገፅ 39 በዚህ ረገድ ያለውን "ኺላፍ" ከዘረዘሩ በኋላ "ካ_ፊ*ሮ‐ች" ወደ መሆናቸው አዘንብለዋል።

#በፅንፈኝነት_ላይ_የተመሰረተ_መዝሀብን_በየዋሁ_የሀገራችን_ሙስሊም_ላይ_መጫን_ተኩላን_ለእረኝነት_ከመምረጥ_አይብስምን?

 

5. አላህ በቁርኣኑ በሙስሊሞች መካከል የሚነሱ ውዝግቦችን ወደ አላህ እና ወደ መልእክተኛው እንጂ ፍፁምነት ወደአልተሰጣቸው ግለሰቦችና መዝሃቦች እንድንመልስ አላዘዘንም።

فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِي شَيۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ إِن كُنتُمۡ تُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۚ ذَٰلِكَ خَيۡرٞ وَأَحۡسَنُ تَأۡوِيلًا

{በምንም ነገር ብትወዛገቡ በአላህና በመጨረሻው ቀን የምታምኑ ከሆናችሁ ወደ አላህና ወደ መልዕክተኛው መልሱት፤ ይህ የተሻለና መመለሻው (ውጤቱ) ይበልጥ መልካም የሆነ ነው።} [አን-ኒሳእ 59]

ውዝግብን ወደ አላህ መመለስ ማለት ወደ ቁርኣን መመለስ እንደሆነ፤ ወደ መልዕክተኛው መመለስ ከርሳቸው ህልፈት በኋላ የሚተገበረው ደግሞ ወደ ሱናቸው በመመለስ እንደሆነ የታወቀ ነው።

[በተፍሲር አጥ-ጦበሪ የሰፈሩትን ጥቅሶች ይመልከቱ]

በዲን ጉዳዮች ላይ የሚነሱ ውዝግቦችን ሊፈታ የሚችለው ብቸኛው ፍርድ ከበላይ የሚመጣ አምላካዊ ብይን ብቻ ነውና ሀይማኖታዊ ውዝግቦች ሁሉ በአላህና በመልዕክተኛው ቃል ዳኝነት ሊቋጩ ይገባል። የአሽዓሪያና የማትሩዲያን ፍልስፍና የሙስሊሞች ገዥ መመሪያ ማድረግ ቁርአናዊውን መመሪያ መጣስ ነው።

 

6. አሻዒራዎች ዘንድ አእምሯዊ አስረጆችን ከቁርአን እና ከሐዲስ ማስቀደም ግዴታ ነው!

የአሽዓሪያና ማትሩዲያ አቀንቃኞች ቁርአናዊና ሀዲሳዊ መልእክቶች ግልፅ መልእክታቸው ክህደትን ያወርሳል ከሚል መነሻ ትርጉም በመቆልመምና ተጠምደው (አይምሯዊ መረጃ) በማለት ሰፊውን ማህበረሰብ በውስብስብ ፍልስፍናቸው ያደናግራሉ። ያልተቀበላቸውን በክህደት ይፈርጃሉ!!

ትክክለኛው ዐቂዳ ደግሞ ባልተወሳሰበ ስልት በቁርኣንና በሐዲሥ ሰፍሯል፤ አል-ሙዘኒይ (264 ዓ.ሂ) ከአል-ኢማም አሽ-ሻፊዒ (204 ዓ.ሂ) አጣቅሰው እንዳስተላለፉት አል-ኢማም ማሊክ (179 ዓ.ሂ) በተውሂድ ላይ ስለሚነሳ «ከላም» ተጠይቀው እንዲህ አሉ፦

«محال أن يُظَنَّ بالنَّبي -صلى الله عليه وسلم- أنه علَّم أمَّته الاستنجاءَ، ولم يُعَلِّمْهُم التوحيد..!»

«መልዕክተኛው ሕዝባቸውን ስለ መፀዳዳት ስርዓት አስተምረው ስለ ‘ተውሒድ’ አላስተማሩም ብሎ መገመት ዘበት ነው!..»

[“ዘም-ሙ’ል-ከላም ወአህሊሂ” /አል-ሀረዊ/ (4/282-283) ቁጥር 1128፣ “አሓዲሥ ፊ ዘም-ሚ’ል-ከላሚ ወአህሊህ” /አቡ’ል-ፈድል አል-ሙቅሪእ/ ገፅ 92]

የኋለኞቹ አሽዐሪያዎች በመረጃ አቀራረብ ሂደት ከብዙሃኑ ሊቃውንትና ሙስሊሞች እምነት ጋር የሚጣረሱ ፈሊጦችን ያራምዳሉ፤

ከነዚህም መካከል፦

- “አእምሯዊ አስረጆችን ከቁርአን እና ከሐዲስ ማስቀደም ግዴታ ነው”

- “ቃላዊ መረጃዎች (ቁርኣንና ሐዲሥ) እርግጠኝነትን አያስገኙም!”

- “የቁርኣንና የሐዲሥ ጉልህ መልዕክቶችን በአእምሯዊ ማስረጃዎች ሳይመዝኑ መቀበል ወደ ኩፍር ያደርሳል!”

ይህ አቋማቸውን የመሪዎቻቸውን ንግግሮች ዋቢ በማድረግ ስናረጋግጥ የኛዎቹ አሻዒራዎች ቁርኣንና ሐዲሥን መሰረት አድርጎ ለመስማማት የሚያቅማሙት ለምንድነው የሚለው እንቆቅልሽ መልስ ያገኛል!

• እምነት ነክ ጉዳዮች ላይ በመረጃ አቀራርብ ረገድ "አእምሯዊ" ሲሉ የሚጠሯቸውን መረጃዎች ከቁርኣንና ከሐዲሥ መልእክት ጋር ማጣጣም ካልቻሉ “አእምሯዊ አስረጆች''ን ማስቀደም ግዴታ እንደሆነ በግልፅ ይናገራሉ! ብሎም ይህንን ፍልስፍና የሁሉም አሻሚ ጉዳዮች መመዘኛ በማድረግ "አጠቃላይ ቀኖና/መርሆ" (قانون كلي) አድርገው ሰይመውታል። [ለምሳሌ፦ "አሳሱ አት-ተቅዲስ" የተሰኘውን የአል ፈኽሩ አር-ራዚ ድርሰት ከገፅ 172 እንከ 173 ፣ እንዲሁም "አል አርበዒን" የተሰኘውን የርሳቸውን ፅሑፍ ገፅ 115 ይመልከቱ።]

• ከዚህም አልፎ «የ"ነቅል" ማስረጃዎች (ቁርኣንና ሐዲሥ) እርግጠኝነትን አያስገኙም!» የሚለው አቋም የሙዕተዚላዎችና የአብዛኛዎቹ አሽዐሪይ-ዮች እምነት መሆኑን በግልፅ ከተናዘዙት የአሽዐሪይ-ያህ ታላላቅ አቀንቃኞች መካከል ዐዱዱ'ድ-ዲን አል-ኢይጂ እና አሽ-ሸሪፍ አል-ጁርጃኒይ ይገኛሉ። [“አል-መዋቂፍ" ቅፅ 1 ገፅ 205፣ እንዲሁም "ሸርሑ'ል-መዋቂፍ" (ከሓሺያ ጋር የታተመው) ቅፅ 1 ገፅ 51]

• ይባስ ብሎ አቡ በክር ኢብኑ'ል-ዐረቢ አል-ማሊኪይ "ቃኑን አት-ተእዊል" በተሰኘው መፅሀፋቸው እንዲህ ሲሉ ፅፈዋል፦

"..ولا يجوز أن يكون السمعُ طريقاً إلى معرفة الباري ولا شيءٍ من صفاته.."

«ፈጣሪን አሊያም ከባህሪያቱ የትኛውንም ለማወቅ "ሰምዕ" /ቁርኣንዊና ሐዲሳዊ ማስረጃ/ መንገድ ሊሆን አይችልም..»!

["ቃኑን አት-ተእዊል" ገፅ 462]

• ማቱሪዲያዎችም ከዚህ ብዙ የራቁ አይደሉም፤ የመዝሃቡ መስራች አቡ መንሱር አል-ማቱሪዲ በተፍሲራቸው እንዲህ ብለዋል፦

"ويحتمل قوله - تعالى -: (لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ) حقيقة الحجة، لكن ذلك إنما يكون في العبادات والشرائع التي سبيل معرفتها السمع لا العقل، وأما الدِّين فإن سبيل لزومه بالعقل؛ فلا يكون لهم في ذلك على اللَّه حجة.... لكن بعث الرسل لقطع الاحتجاج لهم عنه، وإن لم تكن لهم الحجة."

«{ከመልእተኞች (መምጣት) በኋላ ሰዎች በአላህ ላይ የሚያቀርቡት) አስረጅ እንዳይኖራቸው (አበሳሪና አስጠንቃቂ መልእተኞችን ላክን)} የሚለው የአላህ ቃል "ትክክለኛ አስረጅ" /ሙግት ብቻ ያልሆነ/ የሚለውን መልእክት ሊያስተላልፍ ይችላል፤ ሆኖም ይህ የሚሆነው በ"ሰምዕ" /በቁርኣንዊና ሐዲሳዊ ማስረጃ/ በሚታወቁት ዒባዳዎችና ሸሪዐዊ ህግጋት ላይ ብቻ ነው፤ ዲን ግን በግዴታነት የሚያዘው በ"ዐቅል" /በአእምሯዊ አስረጆች/ በመሆኑ በርሱ ጉዳይ በአላህ ላይ የሚያቀርቡት አስረጅ የላቸውም…. ሆኖም የመልእክተኞች መነሳት ሙግታቸውን ጭራሹኑ ለማስቀረት ነው። ምንም እንኳ መረጃ ባይኖራቸውም።»

["ተእዊላቱ አህሊ'ሱን-ናህ" /አቡ መንሱር አል-ማቱሪዲይ/ (3/421)]

• በተመሳሳይ መልኩ የኋለኞቹ አሻዒራዎች ዘንድ እንደ ታላቅ ኢማም የሚቆጠሩት አል-ፈኽሩ አር-ራዚ በሱርቱ ጣሃ ተፍሲር ላይ እንዲህ ይላሉ፦

"..وَتَدُلُّ عَلَى فَسَادِ قَوْلِ الْحَشْوِيَّةِ الَّذِينَ يَقُولُونَ نَسْتَفِيدُ مَعْرِفَةَ اللَّه وَالدِّينِ مِنَ الْكِتَابِ وَالسُّنَّةِ."

«አላህንና ዲንን ማወቅን ከቁርኣንና ከሱንና እንቀስማለን የሚሉትን “ሐሸዊያዎች” ንግግር ብልሹነት (አንቀጿ) ታመላክታለች»!!

[አል-ፈኽሩ አር-ራዚ፤ መፋቲሑል-ገይብ (22/56)]

• ከአሽዐሪይ-ያህ ታላላቅ አራማጆች አንዱ የሆነው አስ-ሰኑሲ (895 ዓ.ሂ) “የክህደት /የኩፍር/ መሠረቶች ስድስት ናቸው..” ብሎ አምስቱን ዘርዝሮ ስድስተኛውን እንዲህ ሲል ገለፀ፦ «በእምነት መሠረቶች ላይ የቁርኣንና የሐዲሥ ጉልህ መልዕክቶችን በአእምሯዊ ማስረጃዎችና በቁርጠኛ ሸሪዓዊ እውነታዎች ሳይመዝኑ እንዳሉ መያዝ..» !! [“ሸርሑ ኡም-ሚ’ል-በራሂን” ገፅ 81]

• እንደዚሁም አስ-ሷዊ እንዲህ ይላል፦ «...የቁርኣንና የሐዲሥ ጉልህ መልዕክቶችን መያዝ ከኩፍር መሠረቶች ነውና!»!! [“ሓሺየቱ’ስ-ሷዊ ዓላ ተፍሲሪ’ል-ጀላለይን” (3/9)]

ስለሆነም ለቁርኣንና ለሐዲሥ ያለው ምልከታ እንዲህ የወረደን መዝሃብ በመጅሊስ መተዳደሪያ ደንብ ውስጥ ገዥ አድርጎ መጥቀስ የህዝበ ሙስሊሙን አደራ መብላትና ታሪክ የማይሽረው ስህተት መፈፀም ይሆናል።

7. የአሽዐሪያዎች መዝሃብ ዋነኛ አካል የሆነው “ዒልሙ’ል-ከላም” በሰለፎች ስምምነት የተወገዘ ነው!!

በዚህ ረገድ የተናገሩትንም በ“ሰነድ” ያሰፈሩ በርካታ መዛግብት ይገኛሉ። ለምሳሌ ያህል፦ “ዘም-ሙ’ል-ከላሚ ወአህሊህ” የተባለውን የአቡ ኢስማዒል አል-ሀረዊ (481 ዓ.ሂ) ባለ አምስት ጥራዝ ጥንቅር ይመልከቱ።

“ዒልሙ’ል-ከላም” ስለፈጣሪ መኖርና መሰል እምነታዊ ጉዳዮች በፍልስፍናዊ መንገድ የሚያጠና አካሄድ ሲሆን አብዛሃኛዎቹ መርሆዎቹ ከጥንቶቹ የግሪክ ፈላስፋዎች አስተምህሮት የተቀዱ ናቸው!!

የተለያዩ የጥመት ጭፍራዎች በአላህ ስሞችና ባህሪያት ዙሪያ በተሳሳተ የእምነት ጎዳና ላይ እንዲያዘግሙ እውነተኛ መነሻ የሆናቸው ይኸው ፍልስፍና ነው! ይዘቱ ቀጥተኛ አእምሯዊ ስልቶች ላይ የተገነባ ቢመስላቸውም እውነታው ግን በውስጡ ከትክክለኛ ግንዛቤ የራቁ መንደርደሪያ ሀሳቦችና ድምዳሜዎች የተሰገሰጉበት ረጅም የሙግት ጎዳና መሆኑ ነው!

ታዲያ ሰለፎች ይህንን መጤ አካሄድ አጥብቀው የኮነኑት አንዳንዶች እንደሚገምቱት በአዳዲስ ፍልስፍናዊ ቃላት የተሞላ ስለሆነ ወይም ይዘቱን ስላልተረዱ አይደለም፤ ከመሠረታዊ የዲን መርሆዎች ጋር ከመጣረስ አልፎ ወደ ክህደትና ጥርጣሬ አዘቅቶች አንሸራቶ ስለሚያስገባ እንጂ!

አል-ኢማም አቡ ዩሱፍ (182 ዓ.ሂ) እንዲህ ብለዋል፦

مَنْ طَلَبَ الدِّينَ بِالْكَلَامِ تَزَنْدَقَ..!

«ዲንን በ“ከላም” የፈለገ ሰው ዚንዲቅ (ከእምነት የወጣ ከሃዲ) ይሆናል..!»

[አል-ላለካኢይ “ሸርሑ ኡሱሊ’ዕቲቃዲ አህሊ’ስ-ሲን-ናህ”(1/166)፣ ኢብኑ በጥ-ጣህ “አል-ኢባናህ”፣ አል-ኪታቡ’ል-አው-ወል (2/537-538)፣ አቡ ኢስማዒል አል ሀረዊ “ዘም-ሙ’ል-ከላሚ ወአህሊህ” (4/210)።]

አል-ኢማም ማሊክም ይህንኑ ማለታቸው ተዘግቧል፤ አል-ኢማም አሽ-ሻፊዒይ እንዲህ ብለዋል፦

«لأَنْ يُبْتَلَى الْعَبْدُ بِكُلِّ مَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ سِوَى الشِّرْكِ، خَيْرٌ لَهُ مِنَ "الْكَلامِ"، وَلَقَدِ اطَّلَعْتُ مِنْ أَصْحَابِ الْكَلامِ عَلَى شَيْءٍ، مَا ظَنَنْتُ أَنَّ مُسْلِمًا يَقُولُ ذَلِكَ!»

«አንድ ሰው ከ“[ዒልመ’ል]-ከላም” ይልቅ ከሽርክ በስተቀር ባሉት አላህ በከለከላቸው ሁሉም (ሀጢያቶች) ቢፈተን ይሻለዋል! በርግጥ ከ“ከላም” ባለቤቶች ሙስሊም ይናገረዋል ብዬ ያልጠረጠርኩትን ነገር ሰምቻለሁ!»

[ኢብኑ አቢ ሓትም “ኣዳቡ’ሽ-ሻፊዒይ ወመናቂቡህ” ገፅ 137፣ “ዘም-ሙ’ል-ከላሚ ወአህሊህ” አቡ ኢስማዒል አል-ሀረዊ (4/306-307) ቁጥር 1164፣ አቡ ኑዐይም “ሒልየቱ’ል-አውሊያእ” (9/111-112)፣ አል-በይሀቂይ“መናቂቡ’ሽ-ሻፊዒይ” (1/453-454)..እና ሌሎች መዛግብት ላይ በትክክለኛ ሰነድ ሰፍሯል]

በዚሁ አካሄድ ላይ ዕድሜያቸውን የፈጁ ሞገተኞች ከቀናው ቁርኣናዊ መንገድ ከማፈንገጣቸው ባሻገር መጨረሻቸው ግራ መጋባት፣ መጠራጠርና መቆጨት መሆኑን የአብዛኛዎቹ ታሪክ ይመሰክራል! ቀድሞውኑ በእምነት ጉዳይ ላይ የፈጣሪን ግልፅ መመሪያ ወደኋላ ገሸሽ አድርጎ ኢስላምን ከማያውቁ ፈላስፋዎች የሀሳብ ቅርጫት የተቀዳውን መርሆ የማራመድ ውጤት ይህ እንጂ ምን ሊሆን ይችላል?! እንዴትስ የዚህ ታላቅ መለኮታዊ ሀይማኖት ባለቤቶች በእምነታቸው መሠረቶች ላይ የሌሎች ጥገኛ ሊሆኑ ይችላሉ?!

ታዲያ ይህን መሰል ፅንፈኛ መዝሃብ በየዋሁ ህዝባችን ፊት መጋረጥ ውጤቱ ምን ሊሆን እንደሚችል ማሰብ አያዳግትም።

 

8. አሽዐሪይ-ያዎችና ማቱሪዲያዎች የአላህ ባህሪያትን አስመልክቶ የገቡበት አካሄድ በአበው ትውልዶች በአንድ ድምፅ በተወገዙት የኑፋቄ ጭፍራዎች (በጀህሚያዎችና ሙዕተዚላዎች) አካሄድ ተፅእኖ ስር ያደረ ነው።

የዚህን ታሪካዊ ሂደት በአጭሩ ለመዳሰስ የሚከተከለውን እንላለን፦ ስለፈጣሪ ማንነትና ስለርሱ መብቶች ሊያስተምሩ የተላኩት የአላህ መልዕተኛ (ﷺ) ከማንኛውም ሰው የበለጠ ስለጌታቸው ማንነት የሚያውቁና ቁርኣንን በንግግራቸውና በተግባራቸው አብራርተው የሚገልፁ፣ እንዲሁም ለህዝበ-ሙስሊሙ የሚቆረቆሩ ቅን ነበሩ። ይህ ከመሆኑ ጋር ኢስላምን ለመማር አዋቂውም አላዋቂውም፣ ከተሜውም አገሬውም፣ ትልቁም ትንሹም ሁሉም ከተለያየ የግንዛቤ ደረጃቸው ጋር ወደርሳቸው ሲመጡ አንዱን ከሌላው ሳይለዩ የአላህን ባህሪያት ያዘሉትን ቁርኣናዊ አንቀፆችና ነብያዊ አስተምህሮቶች ያለ “ማስጠንቀቂያ” በገሀድ ያስተላልፉ ነበር። ግልፅ መልዕክቶቻቸው የተፈለጉ ባይሆን ኖሮ የግድ የ“ተእዊል” ማብራሪያዎችን በማከል ተከታዮቻቸውን ከውዥንብር ያድኑ ነበር!

ሶሓቦችም የቁርኣንን ቋንቋ ከሌሎች በተሻለ መልኩ የሚረዱ ከመሆናቸው ጋር በቁርኣን ስለሰፈሩት የአላህ ስሞችና መገለጫዎች አንድም ጥራዝ ነጠቅ ጥያቄ ወይም የተለየ ማብራሪያ ሳያነሱ ትውልዳቸው ተገባደደ።

ሆኖም ወደሚቀጥሉት ትውልዶች በጥራት እየተላለፈ የነበረውን የእምነት አደራ የሚያደፈርሱ አዳዲስ ፈሊጦች ገና ከረፋዱ ማጎጥጎጥ ቢጀምሩም የከፋው ዱብዳ የተከሰተው ግን በሁለተኛው ምዕተ-አመት የመጀመሪያ አጋማሽ ላይ ነበር። በተለያዩ የግሪክና የሮማን ሚዛን-የለሽ ፍልስፍናዎች የታነፁ ግለሰቦች አላህ በቁርኣኑ፣ መልዕክተኛው ደግሞ በአስተምህሮቶቻቸው ያፀደቋቸውን የጌታችንን ስሞችና ባህሪያት በመላው ህዝበ ሙስሊም ዘንድ ባልተለመዱ ፈሊጦች ማስተባበልና ትርጉማቸውን ማዛባት ጀመሩ። በዚህም ሂደት የፈጣሪን ህልውና ትርጉም በሚያሳጡ ንግግሮች መዘላበድ ቀጠሉ። በኢስላም ታሪክ ውስጥ የዚህን እንግዳ ፈሊጥ የመሰረት ድንጋይ በማኖሩ የሚታወቀው ግለሰብ አል-ጀዕድ ኢብኑ ዲርሀም ተብሎ ይጠራል። አንዳንድ ሊቃውንትና የታሪክ ዘጋቢዎች እንደሚያስገነዝቡት ግለሰቡ የጥመቱን ፅንሰ-ሀሳብ የወሰደው ከአባን ኢብኑ ሰምዓን ሲሆን እርሱ ደግሞ ‘ጣሉት’ ከተባለ የለቢድ ኢብኑ’ል-አዕሰም እህት ልጅ ነው የተማረው፤ ጣሉት ደግሞ ከአጎቱ ለቢድ! ለቢድ ኢብኑ’ል-አዕሰም እንደሚታወቀው በመልዕክተኛው ላይ ድግምት የተበተበው አይሁዳዊ ግለሰብ ነው!

[ኢብኑ ዐሳኪር - “ታሪኹ ዲመሽቕ” (72/99-100)፣ ኢብኑ’ል-አሢር - “አል-ካሚል ፊ’ት-ታሪኽ” (6/149)፣ ኢብኑ ከሢር - “አል-ቢዳያህ ወ’ን-ኒሃያህ” (13/147) ..እና ሌሎች መዛግብትን ይመልከቱ።]

ይህንን ጥመት ከርሱ ወርሶ ከሌሎች ፈሊጦች ጋር በመቀየጥ በተባው ልሳኑ ወደ ሕዝበ-ሙስሊሙ መርዙን የረጨው ጋሻ ጃግሬው አል-ጀህም ኢብኑ ሰፍዋን (128 ዓ.ሂ) ነበር። ለአላህ ምንም አይነት ስምና ባህሪይ ማፅደቅ እርሱን ከፍጡር ጋር ማመሳሰል እንደሆነ ሰበከ። ቀድሞውኑ ከመላው ህዝበ ሙስሊም አካሄድ ያፈነገጡት ሙዕተዚላዎች ብዙ ሳይቆይ በዚህ ጥሪ ተማረኩ። በዚህም የተነሳ በሙሉም ይሁን በከፊል የአላህን ስሞችና ባህሪያት ቀጥተኛ መልዕክት ላለመቀበል ትርጉማቸውን የሚያዛቡ ሁሉ ሰለፎች ዘንድ “ጀህሚይ-ያህ” (جهميَّة) በሚል መጠሪያ ስር ይካተቱ ነበር። ይኸኛውን የቢድዓ ጎዳና ከሌሎቹ የከፋ ከሚያደርጉት ምክንያቶች መካከል ሁለት ነገሮች ይጠቀሳሉ፦

አንደኛው፦ ጉዳዩ በቀጥታ ከጌታ ማንነትና ህልውና ጋር የተያያዘ መሆኑ ሲሆን፤

ሁለተኛው፦ የዚህኛው ቢድዓ አራማጆች የቁርኣንና የሐዲሥ አስተምህሮትን በተለያዩ ተፃራሪ «ፍልስፍናዊ» ፈሊጦች በድፍረት መጋፈጣቸው ነው! ከነሱ በፊት የነበሩት የቢድዓ አራማጆች የቁርኣንና የሐዲሥን ትክክለኛ መልዕክት በማዛባት፣ በመጨመርና በመቀነስ አዳዲስ የጥመት ጎዳናዎችን ቢደለድሉም እንደነኚህ መለኮታዊ መመሪያዎችን ከመሰረቱ ገሸሽ በማድረግ ለቁንፅል አእምሯዊ ፈሊጦቻቸው ቅድሚያ ለመስጠት አልዳዱም ነበር!

ሁኔታውን በጣም ያባባሰው ደግሞ በ"መእሙን" የኸሊፋነት ዘመን (198 - 218 ዓ.ሂ) የተከፈተው በር ነበር! የተለያዩ የግሪክና የህንድ ቀደምት ፈላስፋዎች መለኮታዊ የእምነት ጉዳዮችን ጨምሮ በተለያዩ ርእሶች ዙሪያ የፃፏቸውን ድርሳናት ከቤዛንታይን ግዛቶች (በተለይ ከቆጵሮስ) በማስላክ ወደ ዐረብኛ ቋንቋ እንዲተረጎሙ አደረገ! ይህ ደግሞ ለግድፈቶቹ ዋነኛ መንስኤ የሆነው “ዒልሙ’ል-ከላም” እንዲስፋፋ ትልቅ እገዛ አደረገ። በዚህ ላይ ኸሊፋው አዲሱን ፈሊጣዊ እምነት በህዝበ-ሙስሊሙ ላይ በስልጣኑ ሃይል ለመጫን ትዕዛዙን በሁሉም ግዛቶች በተዋረድ አስተላለፈ! ከርሱ በኋላ የተተኩት ሁለት ኸሊፋዎችም በደመነፍስ ዱካውን ተከተሉ! በነዚህ ጊዜያት የተወሰኑ ዑለማዎች ተገድለዋል፤ ብዙዎች ተሰድደዋል፤ ተገርፈዋል፤ አል ኢማም አሕመድ የደረሰባቸው አሰቃቂ ግርፋትና እስር አንድ ናሙና ነው። ይህ የጀህሚያዎች አባዜ እያደር ወደ ሌሎች በሚዛመትበት ጊዜ ከነርሱ ጋር ሙግት የገጠሙ አንዳንድ የሱና ግለሰቦች የተወሰኑ ፍልስፍናዊ መንደርደሪያዎችን አምነው በመቀበላቸው በአንዳንድ አጀንዳዎች ላይ በጀህሚያዎችና በሰለፎች መሃል ለመስፈር ተገደዱ። አብዛኛዎቹን የአላህ ባህሪያት ተቀብለው አድራኦታዊ መገለጫዎችን ብቻ ነጥለው አስቀሩ። ከነዚህም መካከል "ኢብኑ ኩል-ላብ" በዋነኝነት ይጠቀሳሉ።

አል ኢማም አሕመድ በኢብኑ ኩል-ላብና በተከታዮቹ ላይ ጠንከር ያለ ውግዘትን ይሰነዝሩ እንደነበር ይታወቃል። ታዲያ እነዚህ አንጃዎች ቅርፃቸውን ከያዙ በኋላ የተወለዱት አቡ'ል ሐሰን አል-አሽዐሪይ ለአርባ አመታት ከቆዩበት የሙዕተዚላዎች እምነት ሲወጡ በኢብኑ ኩልላብ ስልት ተመስጠው ነበር፤ ይህም የሆነበት ምክንያት የኢብኑ ኩልላብ ተከታዮች ራሳቸውን በአህሉሱንና ስያሜ ከመጥራታቸው ባሻገር ለጀህሚያዎችና ለሙዕተዚላዎች ጥመት እርሳቸው በለመዱት ፍልስፍናዊ ሙግት መልስ የሚሰጡ በመሆናቸው ነበር።

በስተመጨረሻ ወደ ትክክለኛው የሰለፎች አቋም ጠቅልለው ከመመለሳቸው በፊት በኢብኑ ኩልላብ የዐቂዳ መስመር ላይ በአብዛኛው በቃላት ላይ የተገደቡ ማስተካከያዎችን አክለው የከሸኑት መዝሃብ ከርሳቸው መመለስ በኋላ በስማቸው የሚጠራ ሆኖ እያደር ተሰራጨ። የዚህ አካሄድ ተከታዮች የሙዕተዚላዎችን ስህተት የሚያጋልጡ በርካታ ምላሾችን በመፃፋቸውና፤ ከዘመናት በኋላም አንዳንድ መሪዎችና ባለስልጣናት ምልከታቸውን በማራመዳቸው ስርጭቱ አየለ። ሆኖም የአሽዓሪዮችን የዘመናት የእምነት ጉዞ ያስተዋለ ቡድኑ ከጊዜ ወደ ጊዜ የመጀመሪያውን ፈር እየለቀቀና ይበልጥ በፍልስፍና ውስጥ እየሰመጠ እንደሄደ ማስተዋል ይችላል! ይህም ማለት ኢብኑ ኩልላብና አል-አሽዐሪይ ከነ አል-ባቂላኒ በተሻለ መልኩ ለሰለፎች አካሄድ ቅርብ ነበሩ።

እንደ አልባቂላኒ እና ኢብኑ ፉረክ ያሉ የቀድሞዎቹ መሪዎቻቸው የሚያፀድቋቸውን በርካታ ባህሪያት እንደ አልጁወይኒይ እና አር-ራዚ ያሉት የኋለኞቹ በማስተባበል ከሙዕተዚላዎች አቋም ጋር እጅግ የሚቀራረብ አካሄድ መስርተዋል! ከዚያን ጊዜ ጀምሮ የአሽዐሪይ-ያህ ቡድን በቁርኣንና በሐዲሥ ከፀደቁት የአላህ ባህሪያት መካከል ሰባቱን ብቻ በመቀበል ላይ ተወስነዋል! (እነሱንም በተገቢው መልኩ ባፀደቁ!!) ከዚህም ባሻገር በኢማን፣ በቀደርና በሌሎች በርካታ የእምነት አጀንዳዎች ላይም በጀህሚይ-ያዎች ተፅዕኖ ስር በማደራቸው ከትክክለኛው ነብያዊ ፋና በጣም ርቀዋል!

ሌላው ቀርቶ የቁርኣንና የሐዲሥ መረጃዎችን ቀጥተኛ መልዕክት የሚያዛቡባቸው ስልቶችና የሚሰጧቸው ትርጓሜዎች ሰለፎች በአንድ ድምፅ ካወገዟቸው ከጥንቶቹ ጀህሚያዎችና ሙዕተዚላዎች በቀጥታ የተኮረጁ እንደሆኑ ለማወቅ ብዙ መልፋት አይጠበቅም፡፡

ለምሳሌ፦

• “አላህ ያለ ቦታ ነው!” የሚለው የአሕባሾች እና የአሻዒራ መፈክር ከአንዳንድ ሙዕተዚላዎች በቀጥታ የተወረሰ መሆኑን ለማረጋገጥ

“መቃላቱ’ል-ኢስላሚይ-ዪን” የተሰኘውን የአቡ’ል-ሐሰን አል-አሽዐሪይ መፅሐፍ ጥራዝ 1 ገፅ 237 ይመልከቱ፤ ሙዕተዚላዎች ስለቦታ ያላቸውን ውዝግብ በገለፁበት አጋጣሚ እንዲህ ይላሉ፦

"وقال قائلون: البارئ لا في مكان، بل هو على ما لم يزل عليه، وهو قول هشام الفُوَطي وعباد بن سليمان وأبي زفر وغيرهم من المعتزلة."

«የተወሰኑ ተናጋሪዎችም፦ "አላህ ያለቦታ ነው ያለው፤ ይልቁንም (ዝንተ አለሙን) ከነበረበት ሳይወገድ ነው ያለው!" አሉ፤ ይህም የሂሻም አልፉወጢ፣ የዐባድ ኢብኑ ሱለይማን፣ የአቡ ዙፈርና የሌሎች ሙዕተዚላዎች አቋም ነው።»

• ከዚያም ቀጥለው (በዚያው ገፅ ላይ) እንዲህ አሉ፦

"وقالت المعتزلة في قول الله عز وجل (الرَّحْمَٰنُ عَلى العَرْشِ ٱسْتَوَىٰ): يعني استولى!"

[أبو الحسن الأشعري، "مقالات الإسلاميين واختلاف المصلين"، تحقيق: محمد محي الدين عبد الحميد، الجزء الأول، ص: 237]

«ሙዕተዚላዎች "አርረሕማኑ ዐለ'ል ዐርሺ'ስተዋ" ስለሚለው የአላህ ቃል "ተቆጣጠረ ማለት ነው!" አሉ!»

ይህ አሽዐሪያዎች የሚያስተጋቡት ትርጓሜ (ኢስተውላ) የመዝሀቡ ቁንጮ የሆኑት አቡልሐሰን ቀድሞ ለአርባ አመታት የቆዩበት የሙዕተዚላዎች አቋም እንደሆነ በግልፅ ተናግረዋል።

• እንዲሁም አንዳንድ (ከአሽዐሪይ-ያዎች መፈልፈል በፊት የነበሩ) ቀደምት ሊቃውንት ለጀህሚያዎች ውዥንብር ምላሽ ለመስጠት ያዘጋጇቸውን መፃህፍት ስናስተውል የዛኔው የጀህሚያዎች ጥመት መነሻና የውዥንብር ስልት ከዛሬው የአሽዐሪያህ አካሄድ ጋር በአብዛኛው ተመሳሳይ መሆኑን በቀላሉ ማየት ይቻላል! ለዚህ ጥሩ ማሳያ ከሚሆኑት ምሳሌዎች አል-ኢማም ዐብዱ'ል-ዐዚዝ አል-ኪናኒ (በ 240 ዓ.ሂ ያረፉ የሻፊዒይ ቅርብ ተማሪ) ያዘጋጁትን "አል ሐይደህ ወሊ'ዕቲዛር" የተሰኘው ፅሑፍ፣ አል-ኢማም ዑሥማን ኢብኑ ሰዒድ አድ-ዳሪሚይ (በ 280 ዓ.ሂ ያረፉ) ቢሽር አል-መሪሲ (218 ዓ.ሂ) በተባለው አንድ የጀህሚይ-ያህ አቀንቃኝ ላይ የፃፉት ምላሽና የኢማሞች ኢማም በመባል የሚታወቁት ኢብኑ ኹዘይማህ (በ311 ያረፉ) ያዘጋጁት "ኪታቡ ተውሒድ" የተሰኘው ድርሳን ይጠቀሳሉ !

ከላይ በተዘረዘሩትና በሌሎች ብዙ ምክንያቶች የመጅሊስ መተዳደሪያ ደንብና ተያያዥ መመሪያዎች ሁሉ የአሽዓሪያና ማትሪዲያንም ሆነ የሌሎች አንጃዎችን እምነት መሰረት ቢያደርጉ በኢትዮጵያ ሙስሊሞች ላይ የተፈፀመ ታለቅ ሸፍጥ ይሆናል!!